Lettre 266 : Jacques Basnage à Pierre Bayle
Je ne sçaurois trouver un lieu plus commode que celui-ci, pour placer une piece que j’ai reçûë d’une des principales villes de France [1].
« Extrait d’une lettre écrite de Roüen, à l’auteur de ces Nouvelles »
Vous ne serez pas fâché, Monsieur, de publier un petit ouvrage latin, qui a été composé par un bel esprit [2] plus considerable par son sçavoir et par son mérite, que par une belle charge qu’il possede dans la robe [3]. Vous / verrez par là qu’on a grand tort de dire dans les païs étrangers, que les François qui loüent si bien quand ils veulent, gardent un profond silence à l’égard du roy de Pologne [4]. On lui rend justice ici aussi bien qu’ailleurs, sunt hîc etiam sua præmia laudi [5].
Joanni Poloniæ/ regi,/ magno duci Lithuaniæ, &c.
suos supra titulos augusto,
quem virtus ad solium evexit,
quem pietas è solio
ad liberandam Germaniam advexit,
quique angeli instar
longinquos tractus permeans, Carpathia Saxa penetrans,
immanem Turcarum tyrannum
strages latè et ruinas christiano orbi minitantem,
durâ et senacheribeâ obsidione caput imperii prementem,
piorum votis potius quàm armis suffultus,
plenâ Deo fortunâ fretus
disrupit, disjecit, profligavit.
Tota igitur Europa,
nuper excidio proxima, nunc periculo exempta,
debitis et festis plausibus
indesinentibus, cujuscumque ætatis, sexûs, nationis vocibus,
Christo favente et fide jubente,
procumbens acclamat,
inter natos mulierum non surrexit major
JOANNE.
MOTET DRAMATIQUE, OU ORATOIRE.
Historia. Deus, venerunt gentes in hæreditatem tuam, ut polluerent templum sanctum tuum ; flagellum appropinquat tabernaculo tuo ; fixerunt tentoria in circuitu Viennæ ; ecce quasi nubes ascendunt, et quasi tempestas currus eorum, velociores aquilis equi eorum ; posuerunt morticina servorum tuorum escas volatilibus cœli, carnes sanctorum tuorum bestiis terræ.
Chorus Lugentium. Væ nobis, circumdederunt nos dolores mortis ; væ nobis, dies iræ, dies tribulationis, vastati sumus ; væ nobis. O vos omnes qui transitis, attendite, miseremini, succurrite, accurrite.
Bassus. Exsurge, Deus, et vindica causam tuam ; salvos fac sperantes in te, ne quando dicant gentes, ubi est Deus eorum ?
Chorus angelorum. Fugite impii, cedite, fugite, pavidi, saucii, territi, perditi, cadite, crimina mortibus luite, dentibus fremite, tabescite. Arabes, Tartari, fugite, cadite, gladio occumbite, dissipamini, occumbite.
Altus. Virtus Domini obvallavit regem qui redemit Israël, qui factus est columna in templo Dei, in qua scriptum est nomen et majestas Dei sabaoth. Quis est iste rex gloriæ ?
Cantus. Fuit homo missus à Deo cui nomen erat Joannes, hic venit. Benedictus qui venit, hic vicit.
Chorus. Benedictus qui vicit in nomine Domini, hosanna in excelsis, hosanna in terris, hosanna in excelsis. /
PARALLELE DE JULES CESAR ET DU ROY DE POLOGNE.
Venit, vidit, vicit.
Quidni ?
In proximo agebat bellum, in Sequanis meditabatur,
viribus potior, veterano milite, legionibus octo formidandus,
improvidum, imparatum, foederis fide securum, pace sopitum
Ariovistum oppressit,
ut rempublicam opprimeret.
Noxæ ideo dedendus, et Catonis sententiâ Germanis tradendus.
Meliori causâ, feliciori successu,
JOANNES
Poloniæ rex, magnus Lithuaniæ dux, &c.
E remotâ Lithuaniâ advolans, dissitas regiones emensus,
consciâ virtute fretus,
Cæsare promptior, justior, fortior,
venit, vidit, vicit.
Immanem Turcarum tyrannum
nullâ lacescitum injuriâ, bellum gratis capessentem,
Assyriam, Mediam, Thraciam, Ægyptum, Tartariam, Asiam
sub signis trahentem,
orbi christiano
strages, incendia, vastationem, vincula minitantem,
Alexandri sui in victorias adolescentis manus subnixus,
numine plenus,
disrupit, fregit, profligavit,
ut Europam liberaret.
Porro bellatorum juli optime,
oblatum à tribuno plebis diadema recusasti ;
factum bene :
Joannem bellatorum maximum
triplici diademate,
Sarmatico adepto, Hungarico vindicato, Romano protecto,
coronari sine,
acclamatum in orbe christiano millies, millies, millies [6].
Notes :
[1] Nous reproduisons le texte intégral de l’article des NRL. Cette brève phrase d’introduction est due à Bayle.
[2] « M. Du Tot Ferrare » : note de Bayle dans les NRL.
[3] Charles de Ferrare du Tot, parlementaire rouennais, appartenait à la noblesse normande. Ce poète néo-latin avait publié un Epicedium piis manibus Claudii Pellot (s.l. 1683, 4°).
[4] Jean III Sobieski (1629-1696), par sa victoire du 12 septembre 1683, avait obligé les Turcs à lever le siège de Vienne ; Louis XIV s’était dérobé devant les instances d’ Innocent XI, qui le poussait à venir au secours de l’empereur Léopold, et on avait été parfois dépité à la Cour de France de voir Vienne et l’empire sauvés sans le secours de Louis XIV.
[6] On trouvera la traduction de ce poème en appendice à cette lettre.